AİLE PLANLAMASI
Kadının 18 yaş altında ve 35 yaş üzerinde anne olması, gebelikler arası sürenin 2 yıldan az, bebek sayısının 4 ve üzerinde olması anne ve bebek ölümlerini artırmaktadır. Bu nedenle aile planlaması yöntemlerinin bilinmesi ve kullanılması öne çıkmaktadır.
Aile planlaması; ailelerin istedikleri ve bakabilecekleri sayıda ve en uygun zamanda çocuk sahibi olmaları veya çiftlerin imkânlarına, kişisel isteklerine göre çocuk sayısını tayin etmeleri ve doğumlar arasında istedikleri aralığı sağlamalarıdır.
Aile planlaması amacı; Anne ve çocuk sağlığında oluşacak olumsuz etkileri önlemek, Bireyleri ve aileleri üreme sağlığı konusunda eğitmek, Sağlıklı nesillerin yetişmesini sağlamak Çocuk sahibi olmak isteyenlere tıbbı yardım sağlamak ve bireyleri aile planlaması konusunda eğitmek, Gebelikten korunma tıbbi yöntemlerini öğretmek, Nüfusun niteliğini iyileştirmek sağlıklı toplum yaratmak,
İnsanlık, tarih boyunca istenmeyen gebelikleri ya da doğumları engellemek için pek çok yöntemlere baş vurulmuştur.Bunların çoğu da anne ve bebeklerin sakatlanmalarına yada ölümlerine neden olmuştur. 2. dünya savaşından sonra bilimsel korunma yöntemleri geliştirildi. Bu yöntemler kadında ve erkekte başarı ile kullanıldı. Ülkemizde 1965 yılında Nüfus planlaması genel müdürlüğü kuruldu. Bu müdürlük 1983 yılında 2827 sayılı yasa ile halen Aile planlaması Ana Çocuk sağlığı ve Aile planlaması Genel Müdürlüğü adı altında görev yapmaktadır. Hizmetlerin uygulanması ile birlikte ülkemizde doğurganlık oranı düşmüş olup bu oran kırsalda 3.1 kentlerde 2.4 ortalama 2.6 dır.
Gelişmekte olan ülkelerde; Dünya nüfusunun %75 Doğumların %85 Anne ölümlerinin %99 Tüm bebek ve çocuk ölümlerinin %95 görülmektedir.
Bu ülkelerdeki ölümlerin nedenleri; Tıbbı yardım ve desteğin yetersizliği Korunma yöntemlerinin bilinmemesi Etkili yöntem kullanım azlığı ya da yokluğu Ülkemizde çiftlerin geleneksel, güvenirliği düşük, sağlık açısından sakıncalı doğum kontrol yöntemlerini kullanmaktadırlar
Aile planlaması neden önemlidir? Bireylere cinsellik konusunda eğitim verilmesi Merkezde bireylere kontrasepsiyon ve sterilizasyon yöntemlerinin anlatılması İstenmeyen gebeliklerin şartlar uygun ise sonlandırılması Yöntemlerin ödenebilir bir ücretle sunulması İnfertil çiftlerin tedavisi Nüfus artması doğal kaynakları ve ekonomik olanakları zorlamaktadır. Kadınların iş hayatına atılması İyi ekonomik koşulların yakalanması Yaşam koşullarının ağırlaşması Yaşlılıkta çocuklar aile içi sosyal güvence oluşturması düşüncesinin kalkması Ailenin sosyal güvenceye kavuşması Erkek çocuk sahibi olma isteği Ailenin geleceği için evlilik öncesi muayenelerin yapılması çok önemlidir.
Aile planlamasının anne açısından önemi:
Anne ölümleri azalır. Sorunlara çözüm getirilir. Sağlıklı annelerin sayısı artar. Cinsel yolla bulaşan hastalıkları önlenir.
Evli çiftlerin fiziksel ve psikolojik açıdan sağlıklı olmaları çocuk sahibi olmaları için temel koşuldur.Bu sebepten evlilik öncesi sağlık taramaları yapılması son derece önemlidir.Var olan kronik ve doğumsal geçişli hastalıkların ortaya çıkarılması gerekir.Anne ölümlerinin başta gelen nedeni fazla sayıda doğum yapmalarıdır.İstenmeyen gebelikleri ve düşükleri önlemek onları gebelikten korumak aile planlaması yöntemlerini öğrenmekten geçmektedir. Anne ölümlerin azaltmak toplumda sağlıklı anne sayısını artırır. Anne bedeninin doğum etkisinden kurtulması için 2 yıl geçmesi gerekir
Aile planlamasının çocuk sağlığı açısından önemi: Çocuk sağlığı sık doğumlarla etkilenir. Çocuklar fiziksel ve zihinsel yönden iyi gelişemezler. Bebek ölüm oranları düşer. Prematüre doğumlar azalır. Bakabilecekleri kadar çocuk sahibi olmakla yeterli ve dengeli beslenme imkanı doğacak dolayısı ile sağlıklı toplum yapısına kavuşacaktır.
İdeal aile planlaması yöntemi nasıl olmalı: Gebeliği kesin önlemeli. Sağlık için zararsız olmalı. Kolay uygulanabilir olmalı. Ödenebilir olmalı. Çiftler tarafından benimsenmelidir.
Aile planlaması yöntemlerinin sınıflandırılması
HORMONAL İÇERİKLİ OLAN YÖNTEMLER
Doğum kontrol hapları: Ostrojen ve progesteronların sentetik türevlerinin değişik yollardan kullanılması prensibine dayanır. İlk oral kontroseptif hap kullanımı 1965 yılında ABD de gerçekleşmiştir.
KOMBİNE PREPERATLAR Monofazik (sekans) preperatlar; 21 günlük tedavi dozu ile satılır, eşit miktarda östrojen ve progesteron ihtiva ederler. Bifazik hormon içeren preperatlar; ilk haplar yalnızca östrojen içerir, kalanlar östrojen+progesteron içerirler. Günümüzde artık kullanılmamaktadır. Trifazık olan preperatlar; progesteron tüm haplarda olan ancak dozu siklus boyunca artış gösterir, bu şekilde doğal siklus taklit edilmiş olur Mini haplar; sadece progesteron içerirler.
Doğum kontrol haplarında günümüzde en düşük doz steroidler kullanılmaktadır. Östrojen etinyl estradiol ve progesteron olarak 19 nortesteron sentetik türevi progesteron kullanılır.son zamanlarda androjenik etkisi az olan gestadon desogesterol ve de ayrıca antiandrojenik etkileri olan sproteron asetate üretilmiştir.
Haplar nasıl koruma sağlarlar: Yumurta gelişimini durdururlar(yumurtlama gerçekleşmez) Endometrıumda (rahim içi mukoza) yumurtanın yerleşme zemini değişir Servikal mukus kalınlaşır (spermler geçişi engellenir) Tuba motilitesi degişir sperm geçişi engellenir.
Haplar nasıl alınmalı: Haplar hep aynı saatte, akşam yemeğinden sonra yâda yatmadan önce 21 gün süre ile alınmalı 7 gün ara verilerek 8. Günü diğer kutuya geçilmelidir. 28 günlük kutularda hiç ara verilmeden diğer kutularla devam edilir. Âdetin ilk beş günü içerisinde tercihen âdetin 1. Günü başlanmalıdır.
Adet görmüyor, gebelik yoksa doğum kontrol hapına hemen başlanır. İlk 7 gün için ek korunma yöntemi (Diyafram, Kondom, Spermisit) uygulanır. Doğum sonrası: Emziriyor ise haplar 6 ay sonra, emzirmiyor ise 20 gün sonra başlanır. Düşük yâda küretaj sonrası ilk 5 gün içerisinde başlanır. Hap alımı 1 gün unutulmuş ise unutulan hap hemen, sonraki ise kendi saatinde alınmalıdır. Bu durumda ek korunma yöntemine gerek yoktur. Eğer hap 2 gün unutulmuş ise unutulan haplar hemen diğeri de kendi saatlerinde alınmalı ilaveten 7 gün ek korunma yöntemi uygulanmalıdır. Hap alım unutumu siklusun ilk 7 günü içerisinde ise ve bu süre içerinde cinsel ilişki yaşanmışsa acil korunma kiti(Norleva) kullanılır. Unutulma siklusun 3. Haftasında ise hapa ara vermeden yeni kutuya devam edilir.
HAP KULLANIMININ YARARLARI Adet döngüsünün düzenli olmasını sağlar, Adet kanama miktarını azaltır, Adet öncesi gerginlikler azalır, Adet sancısı azalır, Akne(Sivilce), yağlanma, tüylenme daha az görülür, Uzun süre hap alımında rahim ve yumurtalık kanserleri daha az görülür, Dış gebelik riskini azaltır. Yumurtalık fonksiyon kistleri daha az görülür, Fibrokistik meme sorunu daha az görülür. Pelvik enfeksiyon riski azalır, Kemik yoğunluğu korunur, Romatoit artrit riski azalır,
HAPLARIN KESİN KULLANILMADIĞI DURUMLAR: Trombofilebit(Damar iltihabı), Beyin damar hastalıkları, Koronor kalp hastalıkları, Meme carcinomo(meme kanseri) Gebelik şüphesi Karaciğer hastalıkları Safra kesesi tıkanıklıkları 35 yaş üstü – günde 15 adet sigaradan fazla içme 40 yaş üstü ve şeker hastası olan, Myoma uteri (rahim urları) Orak hücreli anemi, Uzun süre bacak alçıları Auralı epilepsi nöbetleri olan bayanlar kesinlikle doğum kontrol hapı kullanmamalıdırlar.
AİLE PLANLAMASI YÖNTEMLERİNİN BAŞARILARININ ETKİNLİĞİ YÖNTEM BAŞARI BAŞARISIZLIK Norplant(Deri altı uygulama) %99.9 %0.1 Vazektomi(Erkekte tüp bağlama) %99.9 %0,1 Kombine Enjektabl %99.7 %0,3 Depo Provera(Üç Aylık İğne) %99.7 %0,3 Tüpligasyon(Kadında Tüp Bağlanması) %99.5 %0,5 Mini Haplar %99 %1 RİA(Rahim İçi Aracı) %99.2 %0,8 Düzenli Emzirme (Laktasyon Amenoresi) %98 %2 Erkek Kondomu(Prezervatif) %97 %3 Geri çekme %96 %4 Diyafram + Sipermisit %94 %6 Takvim Yöntemi %92 %8 Spermisitler %94 %6 Kadın Kondomu %94 %6 Yöntem Kullanmama %85 %15
Acil kontrasepsıyon(acil koruma kiti) Plansız ve korunmasız bir cinsel ilişki yaşanmış ise modern korunma yöntemi doğru kullanılmama geleneksel yöntem başarısızlığı durumunda kullanılır. Ayda bir kereden fazla kullanılmaz yoksa güvenirliği azalır. Hap alımından 3 saat içinde kusma olur ise tablet tekrar alınır. Haplar içeriklerine ve kullanma talimatında yazıldığı şekilde ilişkiden en erken 12 en geç 72 saat içinde alınmalıdır. Âdetin 1. Yarısında alınır ise yumurtlamayı durdurur 2. Yarısında alınır ise döllenen yumurtanın rahim içine yerleşmesini engeller. Güvenlidir. Her yaşata kullanılır Kullanım kolay Ucuz ve ulaşılabilir Âdetinde değişiklik olur 4 hafta içinde kanama görülür kanama miktarı ve süresi değişmiş alt karın bölgesinde ağrı var ise gebelik testi yapılsın bu metodun başarısızlık oranı %2 dir. Koruyucu iğneler(enjektable) Etkin madde Estrojen+progesteron Progesteron
Etkinliği Aylık 3 aylık
Kanamanın ilk 5 gün Kanamanın ilk 5 gün Uygulama İçinde yada gebe olmadığı İçinde yada gebe olmadığı Her hangi bir günde Her hangi bir günde
Uygulama Sıklığı Ayda bir kez 3 ayda bir kez
Gebelik İğne kesildikten yaklaşık İğne kesildikten yaklaşık Durumu 2 ay içinde gebe kalınır 9 ay içinde gebe kalınır
Doğum sonrası Emzirmiyorsanız doğumdan Emzirmiyorsanız hemen Uygulama 3-4 hafta sonra Emziriyorsanız 6 hafta sonra Emziriyor iseniz 6 ay sonra
Adet düzeni İlk 1-2 ay ara kanamalar Uzun süre ara kanamalar Olabilir. Uzun süre adet görmeme
Enjeksiyonlar zamanında yapılmalı Acil hallerde enjeksiyon birkaç gün öne alınabilir. Enjeksiyon 7 günden fazla unutulmuş, gebelik yok ise enjeksiyon tekrarlanır. 7 gün ek korunma yöntemi uygulanır. Şayet bu süre içinde ilişki olmuş ise ACİL koruma kiti kullanılır. RİA taşıyor ve gebelik yok ise aylık enjeksiyon hemen yapılır. Adetin ilk 7 günü içinde ise enjeksiyon yapılır ve RİA da çıkarılır.Adetin 8. Gününden sonra ise enjeksiyon yapın, Ancak 7 gün ek koruma yöntemi uygulayın. RİA bir sonraki adet döneminde çekilir.
Hormonal yöntem kullananlarda görülen yan etkiler: İlk 3 ayında: Bulantı kusma meme hassasiyeti adet kanamalarında azalma, Ara lekelenmeler, İlk 4 ayda venöz tromboembolizmde artma, Kontrol takipleri: 1.kontrol 1.ay, 2. kontrol 3.ay, sonrakiler yılda bir kez olmalıdır
Deri altı çubukları: İmplanon deri altına yerleştirilir. 3 yıl koruyuculuğu var. 4cm uzunlukta 0.2cm genişlikte çubuk uygulama özel eğitim gerekir. Etkisi: Yumurta gelişimini durdurur. Servikal mukusu kalınlaştırır. Rahim içi mukozayı inceltir. Yumurta rahim içine tutunamaz. Her yaşat kullanılır. Koruyuculuğu çok yüksek. Östrojene bağlı yan etkiler görülmez. Emziren kadınlarda güvenle kullanılır. Yöntem terkinde doğurganlık hemen geri döner. Takvim yöntemi. Yumurtlama günü tespiti üzerine kurulu metoddur. Kadınlar siklusun ortasında yumurtlarlar. Buda 14. Güne denk gelir. Her kadında bu düzende olmaz, 2-3 gün sapma gösterir. Yumurtlama günün hesabı: Kadın her sabah âdetin 5. -7.gününden başlayarak her sabah yatakta vücut sıcaklığı alınmalı 0,5-1 derece yükselmesi ertesi günüde devam etmesi ovulasyonun olduğunu bize söyler. Vaginal yoldan gelen sıvının şeffaflığının azalması Koyulaşması miktarının azalması da yumurtlamayı gösterir
Vaginal lavaj( yıkama) İlişkiden hemen sonra vaginal yıkama etkili korunma yöntemi değildir
Kondom(kaput-kılıf-prezervatif) Erkekler kullanır. Kauçuktan yapılmıştır. Çok ince ve esnektir Etkinliği %97 dir Eşleri cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korur. Erkeklerin aile planlamasına katılımını sağlar. Özel eğitime gereksinim olmaz. Her yaşata kullanılır.
Sağlık üzerinde olumsuz etkisi yoktur. Kauçuk alerjisi olanlar kullanmamalı. Uygulama rezervuar bölümündeki hava elle boşaltılmalıdır ereksiyon durumundaki penise takılır. Her ilişki için bir tane açılmalıdır serin yerde saklanır kondomu kayganlaştırmak için hiçbir şey sürülmez kullanım esnasında ambalajından çıkarılmalı ve hemen kullanılmalıdır.
Kadın kondomu(diyafram) İnce kauçuktan yapılmıştır Rahim azgını kapatır Yarım küre şeklindedir Etkinliği %94 Uygulama için özel eğitim gerekir Cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı korur Cinsel ilişkiden önce yerleştirilir Emziren kadınlarda kullanılır 6-24 saat içinde çıkarılır
Spermisitler İlişkiden hemen önce vaginaya uygulanmalıdır Vagina 6 saat yıkanmamalıdır. Etkinligi sınırlıdır.
Kadın bariyer yöntemleri(köpük, tablet, spermisitler) Etkinliği %94 Spermleri hazne içinde öldürür Uygulama kolay Cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı korur Emziren kadınlarda kullanılabilir Serin yerde saklanır Her ilişki için bir uygulama gerekir 6 saat vaginada kalmalıdır RİA(rahim içi aracı=Spiral) Rahim içine yerleştirilen küçük plastik bir araçtır bakır ve hormon içerenleri vardır T şeklindedir Ria uygulandıktan sonra kolay çıkarılması için rahim ağzından 1-2cm uzaktan ipi kesilir. Koruma takıldığı andan itibaren başlar çıkarıldığında doğurganlık geri döner.
Etkinliği, Rahim içinde yabancı cisim rolü oynayarak sperm yiyici iltihap hücrelerin artmasını sağlar spermler etkisiz hale gelir son yıllarda üzerine hormon eklenmiştir. Bu tür spiral uygulama ile aşırı uterin kanamalar ve sancılı adet görme önlenmektedir bakırli olan spiraller kullanım süresi 10 yıl hormon katkılı olanlar 3 yıl korur. Uygulama, âdetin ilk beş günü tercihen kanamanın 3.gününde kadın gebe değil ise her dönemde uygulanır doğumun ilk 1-2. Saatinde ve düşükler ve kürtajlardan hemen sonra uygulanabilir.
Vücut direnci düşük kimselerde,
Nedeni belli olmayan rahim içi
kanamalarda,
Sub mukoz( mukoza altı ) myomlarda,
Cerrahi sterilizasyon
Ria uygulanmadığı durumlar:
Genital enfeksiyonlar,
(Kadında tüp ligasyonu, Erkekte vazektomi)
Tüpler cerrahi yolla kapatılır, bundan dolayı sperm yumurta ile buluşamaz döllenmede gerçekleşmemiş olur, tüp ligasyonu yapılan işlem mikro cerrahi teknikleri ile eski haline döndürülebilmektedir.(açılmaktadır) Bu yöntem adet düzenini ve cinselliği etkilemez, hatta olumlu etki yapabilir. Vazektomi sperm nakleden kanalların bağlanması ile sperm atılımı meniye olmaz erkeğin cinsel isteği setleşmesi boşalmada hiçbir değişiklik olmaz
Tüp Ligasyon Vazektomi